Co nowego w prewencji zakażeń szpitalnych ? – sprawozdanie z VI Konferencji „Zakażenia Szpitalne- Działajmy Razem” Chorzów 27 czerwca 2014 r.

Dnia 27 czerwca 2014 r. w Chorzowskim Centrum Kultury odbyła się VI Konferencja „Zakażenia Szpitalne- Działajmy Razem”, organizowana przez Zespół ds. pielęgniarstwa epidemiologicznego działającego przy Okręgowej Izbie Pielęgniarek i Położnych w Katowicach. Konferencja odbyła się pod patronatem Prezydenta miasta Chorzowa       Andrzeja Kotali, Konsultanta Krajowego w dziedzinie pielęgniarstwa epidemiologicznego    dr n. med. Beaty Ochockiej oraz Konsultanta Wojewódzkiego w dziedzinie pielęgniarstwa epidemiologicznego, Prezesa Polskiego Stowarzyszenia Pielęgniarek Epidemiologicznych    dr n. med. Mirosławy Malary.

Konferencję uświetnili swoją obecnością zaproszeni goście, którym jeszcze raz serdecznie dziękujemy za przybycie.

Słuchacze, głównie pielęgniarki i położne zatrudnione w placówkach medycznych woj. śląskiego oraz  przedstawiciele Stacji Sanitarno- Epidemiologicznych z regionu, mieli możliwość wysłuchania interesujących wykładów zaprezentowanych przez specjalistów w dziedzinie epidemiologii i higieny.

Pierwszy wykład wygłosił dr Grzegorz Ziółkowski- członek honorowy PSPE. Motto jego wystąpienia brzmiało: „ Musicie od siebie wymagać, nawet gdyby inni od was nie wymagali ” Jan Paweł II (1920-2005). Dr Ziółkowski przeprowadził syntetyczną analizę wyzwań jakie stoją przed pielęgniarstwem epidemiologicznym, do których zaliczył m. in. obowiązek prowadzenia prospektywnych badań epidemiologicznych w rejestracji zakażeń oraz czynników alarmowych w zależności od czynników ryzyka lub typu prowadzonej procedury operacyjnej i/lub inwazyjnej. Zwrócił też uwagę na konieczność prowadzenia jakościowego i ilościowego monitorowania zużycia antybiotyków zgodnie z rekomendacjami Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków ( NPOA) a także na niezbędność monitorowania selekcji czynników alarmowych, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2011 roku (Dz.U. Nr294,poz.1741), jak również na potrzebę przygotowywania zwalidowanej analizy epidemiologicznej, jako podstawy przyjętego i realizowanego programu nadzoru nad zakażeniami, będącej najważniejszym elementem systemu jakości. Podsumowaniem tej części wykładu było stwierdzenie, że dzisiejszy nadzór nad zakażeniami rozumiany musi być jako aktywna profilaktyka i ograniczanie ryzyka rozwoju zakażeń u pacjentów, w której uczestniczyć musi cały personel szpitala a rejestrowanie i kontrolowanie zakażeń to sposób pomagania pacjentom, aby ich kontakt z systemem opieki zdrowotnej był bezpieczny i nie wiązał się cierpieniem czy inwalidztwem lub zgonem w wyniku narażenia na zakażenie szpitalne.

W drugiej części wykładu słuchacze dowiedzieli się, że w Polsce nie ma obecnie epidemii chorób zakaźnych (poza epidemią wyrównawczą różyczki), nie mniej jednak wzrasta zachorowalność  na WZW C, wirusowe zapalenie opon mózgowo rdzeniowych związane z wirusem HHV-3 ( Human herpesvirus type 3-ospy wietrznej-półpaśca), wzrasta zachorowalność związana z wirusem HIV. Odnotowuje się także wzrost zachorowań na krztusiec (Bordetella pertussis) oraz wyraźny wzrost zachorowań na odrę ( morbili) i gruźlicę (tuberculosis). Wąglik u bydła, leiszmanioza skórna, pojawienie sie owadów, nie spotykanych do tej pory w naszej strefie klimatycznej a roznoszących wiele, mało nam znanych chorób wirusowych czy nowe choroby pasożytnicze to zagrożenia biologiczne, których istnienia personel medyczny często sobie nie uświadamia powodując, że nie wypracowuje się odpowiednio wcześnie i nie wdraża metod postępowania zapobiegających ich rozprzestrzenianiu w populacji.

Edukacja w tym zakresie wydaje się więc istotnym elementem profilaktyki i jest to jedno z głównych wyzwań, jakie stoi obecnie przed personelem medycznym.

Drugi wykład wygłosiła dr Mirosława Malara. Przybliżyła w swoim wystąpieniu światowy standard zarządzania ryzykiem zakażeń  /MIR/ w kontekście rosnących wymagań dotyczących jakości opieki nad pacjentem, bezpieczeństwa i efektywności finansowego funkcjonowania placówek. Program MIR umożliwia poprawę funkcjonowania organizacji poprzez adaptację dobrej praktyki w obrębie zarządzania ryzykiem zakażeń. Dzięki wdrożeniu pewnych standardów można zmniejszyć potencjalne szkody dla pacjentów, odwiedzających oraz personelu, poprawić funkcjonowanie zakładu poprzez zmniejszenie ryzyka zakażeń, wykroczyć poza wymogi prawne, rozwijać organizację w sposób ciągły, dzięki stosowaniu usystematyzowanych metod, zwiększyć konkurencyjność poprzez redukcję oraz zapobieganie błędom, podnieść reputację, pewność i satysfakcję w opiece nad pacjentem oraz jakość świadczonych usług.

Po raz pierwszy na naszej konferencji poruszono tematykę profilaktyki zakażeń w perinatologii. Konsultant wojewódzki w dziedzinie pielęgniarstwa ginekologicznego i położniczego mgr Barbara Gardyjas podkreśliła, że zakażenia bakteryjne i wirusowe są istotnym zagadnieniem w położnictwie, gdyż choroby przez nie wywoływane mogą w znaczący sposób wpływać nie tylko na zdrowie kobiety ciężarnej ale stanowić zagrożenie dla nienarodzonego dziecka.

Wirus ludzkiego niedoboru odporności (HIV), wirus ludzkiego brodawczaka (HPV), wirus Herpes Simplex (HSV), wirus Varicella Zoster (VZV), cytomegalii (CMV), parwowirus B19, WZW A (HAV), WZW B (HBV), WZW C (HCV), różyczki- to zakażenia wirusowe szczególnie niebezpieczne dla kobiety ciężarnej, których znajomość powinna mieć przełożenie na wdrożenie skutecznej profilaktyki.

Zakażenia kiłą, boreliozą, listeriozą, rzeżączką, chlamydiami, paciorkowcami (GBS) okazują się nie mniej groźne. Ważne dla ich wczesnego wykrycia mają badania diagnostyczne i konsultacje medyczne, które należy przeprowadzać w określonych tygodniach ciąży.

Pani konsultant przybliżyła czynniki ryzyka identyfikowane podczas ciąży oraz przed porodem i w czasie jego trwania oraz zasady postępowania w przypadku ich rozpoznania. Podkreśliła wagę kontaktu noworodka z matką i/lub ojcem, nie tylko z powodów psychologicznych ale i mikrobiologicznych-  następuje wtedy „bezpieczna” kolonizacja florą pochodzącą od rodzica w miejsce flory szpitalnej. Podsumowując, mgr Gardyjas zaakcentowała, że postęp medycyny,  wprowadzane rekomendacje, szczepienia, nowe metody diagnostyki i terapii ale i współpraca środowisk medycznych, specjalistów z różnych dziedzin mogą sprawić, że w istotny sposób uda się zmniejszyć ryzyko zaistnienia wielu procesów chorobowych w okresie ciąży i po porodzie. Personel medyczny powinien mieć tego świadomość, pogłębiać i aktualizować swą wiedzę, edukować i stosować ją w praktyce, przyczyniając się do szczęśliwego rodzicielstwa.

O higienie rąk mówi się dużo – czy jednak wystarczająco dużo ? Pytanie takie postawiła uczestnikom konferencji dr Beata Ochocka. Dylemat i pewna refleksja postawione zostały w kontekście groźnej sytuacji w zakresie chorób zakaźnych, nawrotu epidemii “starych” i pojawienia się “nowych” czynników chorobotwórczych. Pomimo, że wartość i naukowe uzasadnienie ogromnej roli higieny rąk w profilaktyce zakażeń są powszechnie znane , to praktyka pokazuje, że wciąż mamy wiele do zrobienia w tym zakresie. Przede wszystkim wzmocnić należy osobiste poczucie odpowiedzialności za pacjenta, za siebie oraz zdrowie swojej rodziny. Należy mieć świadomość, że nasze ręce przynoszą pomoc ale mogą stać się źródłem cierpienia a nawet śmierci. Codzienny pośpiech pozbawia nas często tej refleksji…

Uzupełnieniem tematu z zakresu higieny rąk była prezentacja dr Katarzyny Majdy (Skamex Sp. z o.o. S.K.A.), która przedstawiła zagrożenia epidemiologiczne związane z utratą barierowości skóry dłoni personelu medycznego. Wytyczne Światowej Organizacji Zdrowia wskazują , że skuteczna higiena rąk to potwierdzona metoda prewencji rozprzestrzeniania drobnoustrojów zakaźnych. Jako przeszkodę w uzyskaniu zadowalającej skuteczności wskazano uszkodzenia bariery skórnej, powstające w wyniku stosowania codziennych procedur, takich jak mycie i dezynfekcja rąk oraz praca w rękawicach. Dane naukowe potwierdzają wpływ uszkodzeń skóry dłoni na zwiększenie kolonizacji drobnoustrojami oraz na zmiany w składzie flory mikrobiologicznej. Przerwanie bariery skórnej jest zatem szczególnie niebezpieczne ze względu na wzrost ilości zakażeń krzyżowych oraz zwiększone ryzyko zmian dermatologicznych spowodowanych drobnoustrojami. Zgodnie z zaleceniami, stosowanie nawilżających produktów, w celu zachowania barierowości skóry dłoni pracowników ochrony zdrowia, stanowi jeden z elementów skutecznie zapobiegających zakażeniom. Takie produkty – rękawice ochronne spełniające najwyższe kryteria bezpieczeństwa- przedstawiono podczas prezentacji. Rekomendowane produkty można było wypróbować na stoisku wystawienniczym firmy Skamex. Na tym zakończyła się I sesja wykładowa.

W przerwie, uczestnicy konferencji mogli zapoznać się z ofertą wystawienniczą firm, które aktywnie włączyły się w organizację konferencji. W tym roku w konferencji udział wzięli (kolejność alfabetyczna): Aesculap- Chifa Sp. z o.o., Baxter Polska Spółka .z o.o., Bochemie Poland Sp. z o.o., Det Norskeveritas  Business Assurance Poland Sp. z o.o., Ecolab Sp. z o.o., FHU Fumigat Jakub Gajewski , Greenpol Instytut Kształtowania Środowiska Sp. z o.o., Inovpol Sp. z o.o., P.W. Intergos Sp. z o.o.,  Lohmann & Rauscher Polska Sp. z o.o., MC Polska, Medilab Sp. z o.o., Medim Sp. z o.o., Medi- Sept Sp. z o.o., Paul Hartmann Polska Sp. z o.o., Sarstedt Sp. z o.o, Schulke Polska Sp. z o.o. , Skamex Sp. z o.o. S.K.A., Sol-Millenium Europe Sp. z o.o.,  Toruńskie Zakłady Materiałów Opatrunkowych S.A., 3M Poland Sp. z o.o., FHP Vileda Sp. z o.o., G.C.Z.M. Zarys Sp. z o.o.

Wszystkim firmom, dzięki którym konferencja, oprócz merytorycznego przesłania, nabrała również praktycznego wymiaru, serdecznie dziękujemy za uczestnictwo.

Drugą część konferencji otworzył konsultant ds. higieny szpitalnej mgr Adam Koźlik (Ecolab Sp. z o.o.), który przedstawił trzy filary, edukacyjne personelu medycznego w zakresie prewencji zakażeń szpitalnych. Wśród newralgicznych obszarów, dla których opracowano konkretne programy  edukacyjne znalazły się: higiena rąk, higiena powierzchni i dezynfekcja narzędzi. W sytuacji, gdy placówki medyczne coraz częściej pozywane są do sądów z tytułu roszczeń o odszkodowanie w wyniku doznanej szkody- nierzadko w wyniku zakażeń szpitalnych- wdrożenie konkretnych rozwiązań i uświadamianie personelu medycznemu wagi przestrzegania procedur z zakresu profilaktyki zakażeń stają się kwestią oczywistą. Pomocą w praktycznym wdrażaniu programów profilaktyki  zakażeń szpitalnych wspartych nowoczesnymi rozwiązaniami w zakresie dezynfekcji, sterylizacji służy Państwu od lat firma Ecolab.

Temat redukcji ryzyka zakażeń w praktyce kontynuowała mgr Alicja Dąbrowska (Greenpol Instytut Kształtowania Środowiska Sp. z o.o.), ujmując problem zapobiegania zakażeniom z praktycznej perspektywy, przedstawiając alternatywną metodę dezynfekcji powierzchni, która skutecznie eliminuje ryzyko powstawania zakażeń szpitalnych. Proces zamgławiania, bo o nim była mowa, został omówiony na przykładzie systemu do dezynfekcji powierzchni i powietrza Nocospray. Słuchacze poznali  zarówno wymierne jak  i niewymierne zyski dla pacjenta, personelu medycznego oraz dla szpitala jako organizacji, płynące z zastosowania nowoczesnych technik dezynfekcji za pomocą fumigacji. Nocospray- małe urządzenie, proste w obsłudze, stosunkowo tanie w eksploatacji, bezpieczne dla sprzętu, nie pozostawiające osadu- to rozwiązanie coraz częściej wykorzystywane w praktyce szpitalnej, które po wykładzie  mgr Dąbrowskiej, z pewnością znajdzie zastosowanie w kolejnych placówkach medycznych.

Higiena pacjenta to kolejne ogniwo w łańcuchu prewencji zakażeń szpitalnych. Mgr Tomasz Wienczirsz  (G.C.Z.M. Zarys Sp. z o.o.) wskazał na duże znaczenie sposobu przeprowadzania zabiegów higienicznych u pacjentów najbardziej narażonych na zakażenia szpitalne- nieprzytomnych, poddanych sztucznej wentylacji, pacjentów w immunosupresji, noworodków i wcześniaków, pacjentów przed i po zabiegach operacyjnych – prezentując jednorazowe systemy utrzymania higieny, bezpieczne, tanie, proste a tym samym niezastąpione w codziennej praktyce pielęgnacyjnej. Dobra toaleta powinna być przeprowadzana z odpowiednią częstotliwością, w prawidłowy sposób, przy pomocy odpowiednich preparatów, w tym antyseptycznych. To procedury czasochłonne, ważne więc, by zastosować takie rozwiązania, które byłyby przyjazne zarówno dla pacjenta- nie stanowiły źródła kontaminacji,  jak i dla personelu- były proste i wygodne w użyciu. Najprostsze, wydawałoby się, czynności mogą stać się istotnym źródłem zagrożenia. Jak eliminować te zagrożenia ? Stosując jednorazowe zestawy pielęgnacyjne, którym uczestnicy konferencji mogli przyjrzeć się z bliska na stoisku wystawienniczym firmy Zarys.

Ostatnie lata obfitują w niezliczone pomysły i rozwiązania dotyczące kontroli zakażeń. Czy jednak można w skuteczny, potwierdzony i bezpieczny  sposób kontrolować zakażenia ? Na to pytanie spróbował odpowiedzieć mgr Tomasz Pragłowski (Inovpol sp. z o.o.). Każde pojawienie się nowego rozwiązania wnosi wiele do profilaktyki zakażeń. Co zatem powoduje, że mimo zwielokrotnionych wysiłków dotarliśmy do miejsca , z którego trudno osiągnąć więcej ? Dalsze podnoszenie efektywności wydaje się nieuzasadnione ekonomicznie. W terminologii ekonomicznej funkcjonuje bowiem podejście określane mianem  „prawa malejących przychodów”, zgodnie z którym zwiększając nakłady jednego czynnika o kolejne jednostki i utrzymując nakłady pozostałych czynników bez zmian, osiągamy punkt, począwszy od którego dalsze zwiększanie ilości tego czynnika powoduje zmniejszanie krańcowych przyrostów całkowitej produkcji. Jak tą zasadę można odnieść do prewencji zakażeń ? Odpowiadając na pytanie:  skoro mamy wszystko co potrzeba, to dlaczego dalej mamy kłopot z zakażeniami ? Jak dezynfekować największą powierzchnię szpitalną jaką jest powietrze ? Czy ilość zakażeń szpitalnych można zmniejszyć zajmując się kwestią dekontaminacji powietrza , uzupełniając wypracowane, dobre praktyki ? Odpowiedź jest prosta- tak- wdrażając skuteczne rozwiązanie, potwierdzone w praktyce – Novaerus – przełomowe rozwiązanie technologiczne na miarę XXI wieku. Uzupełnienie systemu higieny szpitalnej o Novaerus potwierdziło, że można osiągnąć więcej za mniej. Wystarczy wdrożyć do codziennej praktyki szpitalnej proste w obsłudze urządzenie, które działa 24 h/ dobę, przez 365 dni w roku, bez dodatkowych, ukrytych  kosztów eksploatacji, nie wymagające bieżącej obsługi, nie stwarzające zagrożenia biologicznego, nie wymagające zakupu dodatkowych środków chemicznych , przyjazne dla środowiska i człowieka, niszczące wszelkie drobnoustroje (potwierdzone badaniami), zapachy, wnoszące walory estetyczne i praktyczne do codziennej praktyki szpitalnej, urządzenie, które znalazło zastosowanie w NASA, które implementowano na rynek medyczny, wychodząc naprzeciw potrzebom, jakie niesie ze sobą era postantybiotykowa.

Istotnym elementem prewencji zakażeń jest profilaktyka narażenia personelu medycznego na czynniki biologiczne a w szczególności zapobieganie ekspozycjom zawodowym.
Mgr Dorota Paruzel (Okręgowy Szpital Kolejowy w Katowicach), na podstawie zebranych danych i własnych analiz stwierdziła, że na terenie naszego województwa spadła liczba zachorowań na WZW B, zachorowalność na WZW C utrzymuje się na stabilnym poziomie. Ekspozycje zawodowe są często przyczyną tych zachorowań. Czy obowiązek wprowadzenia do praktyki medycznej bezpiecznego sprzętu ma wpływ na ograniczenie liczby zachorowań ? Trudno jednoznacznie potwierdzić, że jest to jedyny czynnik ograniczający ryzyko zakażenia wirusem B, C. Natomiast jest to niewątpliwie dobry kierunek, który w połączeniu z coraz szerzej stosowanym sprzętem jednorazowym, walidowanymi metodami opracowywania sprzętu wielorazowego i przede wszystkim wzrostem świadomości personelu medycznego w tym zakresie pozwala na ograniczenie ryzyka zachorowań na WZW B i C wśród personelu medycznego.

Na zakończenie konferencji, jako że odbyła się ona na progu okresu wakacyjnego, urlopowego, poruszono temat, który tylko pozornie wydaje się daleki od tematyki profilaktyki zakażeń szpitalnych. Kamilla Kalitka- Ulman (WSSE Katowice), przedstawiła problem zakażeń, którym mogą ulec pracownicy ochrony zdrowia spędzając urlop w krajach, o podwyższonym ryzyku zachorowania na choroby, które w naszej w strefie klimatycznej są rzadko spotykane a tym samym mniej znane. Zwróciła uwagę na niebezpieczeństwo zawleczenia tych chorób do naszych szpitali i problem w ich rozpoznawaniu, jako, że w Polsce specjalność z zakresu medycyny podróży to rzadkość.
W 2013 roku zarejestrowano 7 zachorowań/zakażeń, które zostały zawleczone na teren województwa śląskiego z krajów o wyższej endemiczności. Były to 3 przypadki malarii, 1 zachorowanie na gorączkę denga, 2 zachorowania na wirusowe zapalenia wątroby typu A, 1 zakażenie pałeczką Escherichia coli (NDM+). Obawy nie są więc bezpodstawne. Ryzyko wystąpienia wielu chorób zakaźnych można zminimalizować poprzez szczepienia ochronne, do których prelegentka szczerze zachęcała, wskazała na co się szczepić, jakie dodatkowe środki ostrożności podjąć, by urlop stał się przyjemnością a nie problemem, z którym przyjdzie się zmagać po powrocie.

Na tym zakończyła się druga, ostatnia sesja wykładowa.

Na zakończenie organizatorzy przygotowali niespodziankę- wśród wszystkich uczestników konferencji, którzy zechcieli zaproponować tematykę przyszłorocznej konferencji, na którą już dziś zapraszamy, rozlosowano atrakcyjne nagrody.

VII Konferencja „Zakażenia Szpitalne – Działajmy Razem” już w czerwcu 2015 r.
Do zobaczenia !

mgr Katarzyna Skibińska
Przewodnicząca Zespołu ds. pielęgniarstwa epidemiologicznego
OIPiP w Katowicach